"Dəbdə" olan xəstəlik: Gecə başlayıb gündüzü "zəhər" edir

Ümumilikdə, yuxusuzluğu olan insanların 10 faizi ilə müqayisədə yuxusuzluğu olan insanların 14 faizində demans və ya yüngül idrak pozğunluğu inkişaf edir. Xroniki yuxusuzluğu olan insanlar illər ərzində düşüncə testlərində daha kəskin azalma yaşayıblar.
"Biz düşüncə bacarıqlarının daha sürətli azalması və beyində xroniki yuxusuzluğun erkən xəbərdarlıq əlaməti ola biləcəyini və ya hətta gələcək koqnitiv problemlərə kömək edə biləcəyini göstərən dəyişikliklər gördük",-deyə həkim bildirib.
Tədqiqatçılar yaş, yüksək qan təzyiqi, yuxu apnesi və yuxu dərmanlarının istifadəsi kimi faktorları hesablayıblar.
Bununla belə, onlar yuxusuzluğun beyin sağlamlığı ilə bağlı problemlərə səbəb olduğunu sübut etmədilər, yalnız ikisinin əlaqəli olduğunu sübut ediblər. Onların necə əlaqəli olduğunu anlamaq üçün daha çox araşdırma tələb olunacaq.
Araşdırma, həmçinin müəyyən edib ki, xroniki yuxusuzluq bəzi insanların beyin sağlamlığına digərlərindən daha çox təsir edir.
Həmişəkindən daha az yatdıqlarını söyləyən iştirakçılarda ağ maddənin hiperintensivliyi və ya beyin skanlarında zədələnməyə işarə edən parlaq ləkələr və beyində yığıla bilən, Alzheimer xəstəliyi ilə laqəli olan daha çox amiloid lövhə, zülallar olub.
Tədqiqatın nəticələrinə görə, amiloid lövhələrinin səviyyəsi Alzheimer riskini artıran APOE4 gen variantı olan insanlarda görülən səviyyələrə bənzəyib.
APOE4 variantı olan iştirakçılarda yaddaş və düşünmə bacarıqlarında da daha çox azalma müşahidə olunub:
"Bizim tapıntılar göstərir ki, yuxusuzluq beynə müxtəlif yollarla təsir edə bilər, təkcə amiloid lövhələrinə deyil, həm də beyni qanla təmin edən kiçik damarlara təsir göstərir".
Bunlar yuxu və beyin sağlamlığını birləşdirən ilk tapıntılar deyil. Xroniki yuxusuzluq və keyfiyyətsiz yuxu da yüksək qan təzyiqi, ürək xəstəliyi, diabet, depressiya və piylənmə riskini artırır.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, demensiya bütün dünyada təxminən 57 milyon insana təsir edir. Bəzi ölkələrdə yuxusuzluq insanların təxminən 16,2 faizinə təsir edir.
Karvalho bildirib ki, son tədqiqat xroniki yuxusuzluğun müalicəsinin əhəmiyyətini gücləndirir:
"Bu, təkcə yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün deyil, həm də yaşlandıqca beyin sağlamlığını potensial olaraq qorumaq üçün vacibdir".
Gündüzlər yatırsınızsa, deməli...
Boston Brigham və Qadın Xəstəxanasının (ABŞ) alimləri müəyyən ediblər ki, omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşularının metabolitləri gündüz yuxusunu azalda, fermentləşdirilmiş qida məhsulları isə əksinə, artıra bilər. Tədqiqatın nəticələri "eBioMedicine" jurnalında dərc olunub. Gündüz yuxululuğu uzun müddət əsasən psixoloji pozğunluq və ya zəif yuxunun nəticəsi hesab edilib. Bununla belə, yeni məlumatlar onun inkişafında metabolitlərin - hormonların və ətraf mühit amillərinin, o cümlədən qidalanmanın təsiri altında orqanizmdə əmələ gələn molekulların iştirak etdiyini göstərir.
Tədqiqatçılar İspan İcma Sağlamlığı Layihəsində altı mindən çox iştirakçının qan nümunələrində 877 metaboliti təhlil ediblər. İştirakçılar müxtəlif vəziyyətlərdə gündüz yuxusunun tezliyini qiymətləndirən sorğunu da tamamlayıblar.
Nəticədə yuxululuğa ən çox təsir edən yeddi metaboliti müəyyən etmək mümkün olub. Belə ki, balıq, qoz-fındıq və yumurta sarısında olan omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşuları gündüz yuxululuq ehtimalını azaldır. Bunun əksinə olaraq fermentləşdirilmiş və artıq yetişmiş qidalarda olan tiramin xüsusilə kişilərdə riskini artırıb. Bundan əlavə, bu, gecə yuxusunun keyfiyyətinin azalması ilə əlaqələndirilib.
Alimlər, həmçinin cinsdən asılı olaraq təsiri fərqli olan üç əlavə molekul müəyyən ediblər. Xüsusilə yuxu proseslərini və melatonin istehsalını tənzimləyən qadın hormonu progesteron bu fərqlərdə mühüm rol oynaya bilər.
Müəlliflər qeyd edirlər ki, əldə edilən nəticələr yuxunun bioloji mexanizmlərini daha yaxşı anlamağa kömək edəcək və gələcəkdə yuxu pozuntularının qarşısının alınması və müalicəsi üçün yeni yanaşmalar üçün əsas yarada bilər.
Risk 40 faiz çoxdur
Xroniki yuxusuzluqdan əziyyət çəkən insanlar normal yatanlara nisbətən yaşla yaddaş və idrak qabiliyyətini daha tez itirmək riski altındadırlar. Belə insanlarda yüngül idrak pozğunluğu və ya demans inkişaf riski 40% daha yüksəkdir ki, bu da beynin əlavə 3,5 illik qocalmasına bərabərdir.
Tədqiqatın müəllifi Dieqo Karvalho deyib:
"Yuxusuzluq təkcə ertəsi gün necə hiss etdiyinizə təsir etmir, həm də uzun müddətdə beyin sağlamlığınıza təsir edə bilər".
Tədqiqatda təxminən altı il izlənilən 2750 yaşlı (orta hesabla 70 yaş) iştirak etmişdir. Onların 16 faizində xroniki yuxusuzluq diaqnozu qoyulub. Bu müddət ərzində yuxusuzluğu olan iştirakçıların 14%-i demans və ya yüngül idrak pozğunluğu yaşadı. Eyni zamanda, yuxusuzluğu olmayanlar arasında bu rəqəm yalnız 10% var idi.
MRT və digər üsullar göstərib ki, yuxusuzluqdan əziyyət çəkən insanlarda beyində kiçik qan damarları və Alzheimer xəstəliyi ilə əlaqəli amiloid lövhələri zədələnmə ehtimalı daha yüksəkdir. Təsirlər xüsusilə Alzheimer xəstəliyi riskini artıran APOE ε4 geninin daşıyıcılarında özünü göstərdi.
Maraqlıdır ki, təsirlər son vaxtlar yuxunun keyfiyyətindən də asılı olub. Belə ki, son həftələrdə adi vaxtdan az yatanların koqnitiv performansları pisləşib və beyin zədəsi əlamətləri daha çox olub, adi haldan çox yatanlarda isə əksinə, daha az damar pozğunluğu müşahidə olunub.
Alimlər yuxusuzluğun erkən xəbərdarlıq siqnalı ola biləcəyini və yuxu pozğunluqlarının müalicəsinə daha çox diqqət yetirilməli olduğunu vurğulayırlar.
Gənclər də yata bilmir
Gənclərdə yuxu ilə bağlı risklər əvvəllər düşünüldüyündən daha mürəkkəbdir. Murdoch Universitetinin yeni araşdırmasına görə, bir-biri ilə əlaqəli yuxu problemləri yolda və işdə qəzaların baş vermə ehtimalını potensial olaraq artıra bilər.
"Sleep Medicine" jurnalında "Yuxu pozğunluğunun, yuxu borcunun və növbəli işin yol və iş yerində təhlükəsizlik insidentlərində əlavə qarşılıqlı təsirləri: səbəb-nəticə əlaqəsinə ağırlıqlı təsadüf yanaşması" adlı araşdırma dərc olunub.
Əvvəlki tədqiqatlar əsasən gənc sürücülərdə yol və iş yerlərində baş verən qəzaların əsas səbəbi kimi yuxu çatışmazlığına diqqət yetirib, lakin yeni araşdırmanın  dərc edilmiş nəticələri göstərib ki, yuxu pozğunluğu və növbəli iş də gənclərə güclü təsir göstərir.
Tədqiqatda 22 yaş və daha yuxarı yaşda olan 439 gənc avstraliyalı arasında yuxusuzluq, obstruktiv yuxu apnesi və narahat ayaq sindromu kimi ümumi yuxu pozğunluqları üçün sorğu aparılıb. Növbəli iş, yuxu vərdişləri, yol-nəqliyyat hadisələri və iş yerində baş verən hadisələr haqqında da məlumatlar toplanıb.
"Gənclər arasında yol təhlükəsizliyi araşdırmalarında bu faktorlar böyük ölçüdə diqqətdən kənarda qalıb. Bizim araşdırmamızda respondentlərin 16%-i sükan arxasında yuxuya getdiyini, 23%-i isə yuxululuq və zəif yuxu səbəbiylə ən azı bir qəzaya düşdüyünü, sükan arxasında yuxuya getmə ehtimalını iki dəfədən çox artırdığını bildirib",-deyə tədqiqat müəllifi Dr Kelly Sansom vurğlayıb.
O, yuxululuqla bağlı yol-nəqliyyat hadisələrinin hər hansı bir fərdi yuxu pozucusundan daha çox olduğunu söyləyib:
"Bizim tapıntılarımız göstərir ki, gənclər arasında gələcək yol təhlükəsizliyi və iş yerindəki müdaxilələri planlaşdırarkən yuxu ilə əlaqəli hər üç amil və onların qarşılıqlı əlaqəsi nəzərə alınmalıdır".
Riski nə yaradır?
Nankin Tibb Universitetinin alimləri isə müəyyən ediblər ki, bağırsaqda Odoribacter bakteriyasının sayının artması yuxusuzluq riskini də artırır. Bu araşdırmanın nəticələri isə "General Psychiatry" (GenPsy) jurnalında dərc olunub.
Tədqiqatda Mendel randomizə üsulundan (MPR) istifadə edilib. Bu, genetik variantlardan istifadə etməklə, risk faktoru ilə xəstəlik kimi nəticə arasında səbəb əlaqəsini müəyyən etməyə imkan verir. MPR üçün, yuxusuzluğu olan 386,533 subyektin genetik məlumatları istifadə edilmişdir. Bundan əlavə, 26 min nəfərin bağırsaq mikrobiotasının tərkibi haqqında məlumat da işə daxil edilib.
Yuxusuzluğa 14 qrup bakteriya səbəb olub, bu, riski 1-4% artırır. Digər səkkiz növ, əksinə, onun inkişaf ehtimalını 1-3% azaldır. Odoribacter sinfinin mikroorqanizmləri yuxu keyfiyyətinə ən çox mənfi təsir göstəir. Bundan əlavə, yuxusuzluğun özü bağırsaqda mikrob balansının dəyişməsi ilə əlaqələndirilirib.
Xəstəlik yeddi bakterial qrupun populyasiyasında 43-79% azalma və 12 bakterial qrupda 65% artım və azalma ilə əlaqələndirildi. Müəlliflər xəbərdarlıq edir ki, tədqiqatda bəzi məhdudiyyətlər var. Belə ki, bütün iştirakçılar Avropa əsilli idi. Təhlil zamanı, həmçinin qidalanma və həyat tərzi, mikrobiotanın tərkibinə təsir edən amillər və genlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi nəzərə alınmayıb.
Bütün bunlar götərir ki, yuxusuzluq kompleks şəkidə ciddi problemlərə səbəb ola bilir və onu yaradan səbəblər də müxtəlifdir./cebheinfo.az
Milli.Az