Xərçəng xəstəliyi haqqında nə bilirik?

Xərçəng nədir?
Xərçəng, əlaqədar xəstəliklərə bütövlükdə verilən addır. Bütün xərçəng növlərində, bədən hüceyrələrindən bəziləri dayanmadan bölünməyə başlayarlar və ətrafdakı toxumalara yayılarlar. Xərçəng, trilyonlarla hüceyrədən meydana gələn insan bədəninin demək olar ki, hər hansı bir yerində başlaya bilər. Normalda, insan hüceyrələri, bədən ehtiyac duyduğu anda, yeni hüceyrələr meydana gətirmək üzrə böyüyüb çoxalırlar. Hüceyrələr, yaşlandıqlarında və ya zərər gördüklərində, ölərlər və ölən hüceyrələrin yerini yeni hüceyrələr alar.

Bununla birgə, xərçəng inkişaf etdiyində bu nizamlı işləyən proses pozular. Hüceyrələr getdikcə daha anormal vəziyyətə gəldikcə, yaşlı və ya zərər görmüş hüceyrələr ölmələri lazım gələn zamanda yaşayışlarını davam etdirərlər və ehtiyac duyulmasa da yeni hüceyrələr ortaya çıxar. Bu əlavə hüceyrələr dayanmadan bölünə bilərlər və şiş adı verilən yumrular meydana gətirə bilərlər. Bir çox xərçəng, toxuma kütləsi olan bərk şişlər meydana gətirir. Leykemia bənzər qan xərçəngləri ümumiyyətlə bərk şişlər meydana gətirmirlər.

Xərçəngli şişlər pis xassəli xüsusiyyətdədirlər və bu, yaxındakı toxumalara yayıla biləcəkləri və ya bu toxumaları zəbt edə biləcəkləri mənasına gəlir. Həmçinin, bu şişlər böyüdükcə, bəzi xərçəng hüceyrələri qoparaq an və ya limfa sistemi yoluyla bədəndəki uzaq yerlərə gedib original şişin uzağında yeni şişlər meydana gətirə bilərlər.

Pis xassəsli şişlərin əksinə, xoş xassəli şişlər yaxındakı toxumalara yayılmazlar və ya bu toxumaları zəbt etməzlər. Bununla birgə, xoş xassəli şişlər bəzən olduqca böyük quruluşda ola bilərlər. Çıxardıldıqlarında çox vaxt yenidən böyüməzlər, ancaq pis xassəli şişlər bəzən yenidən böyüyərlər. Bədənin hər hansı bir yerindəki bir çox xoş xassəli şişin əksinə, xoş xassəli beyin şişləri həyatı təhdid edə bilməkdədir.

Sağlam bədən hüceyrələri bölünə bilmə qabiliyyətinə malikdir. Ölən hüceyrələrin yenilənməsi və yaralanan toxumaların təmir edilməsi məqsədiylə bu qabiliyyətlərindən istifadə edərlər. Normal bədən hüceyrələrinin böyümə və bölünmə tutumu məhduddur. Ancaq, xərçəng hüceyrələri nəzarətsiz bölünərək çoxalmağa başlayarlar və böyüyərlər. Xərçəng hüceyrələri mərkəz olaraq gördükləri toxuma və ya orqanın adı ilə adlandırılar. Məsələn: ağciyər xərçəngi, məmə xərçəngi, prostat xərçəngi kimi. Təxminən 100 müxtəlif xərçəng mövcuddur. Xərçəng hüceyrələri zamanla qan və / və ya limfa damarlarına girib bədənin başqa nahiyələrinə gedə bilərlər. Getdikləri yerdə böyüməyə davam edərlər. Xərçəngin bu şəkildə yayılmasına metastaz adı verilir. Fərqli növdəki xərçənglər, fərqli sürətdə böyüyürlər, fərqli yayılma şəkilləri göstərirlər və fərqli müalicələrə cavab verirlər. Bu səbəblə xərçəng xəstələrinə, mövcud olan xərçəng növünə görə fərqli müalicə metodları tətbiq edilir.

Xərçəng növləri hansılardır?
Yüzdən çox növdə xərçəng növü var. Xərçəng növləri adlarını ümumiyyətlə xərçənglərin əmələ gəldiyi orqan və ya toxumadan alırlar. Məsələn, ağciyər xərçəngi ağciyər hüceyrələrində başlayır və beyin xərçəngi beyin hüceyrələrindən əmələ gəlir. Xərçənglər, epitelial hüceyrəsi və ya skuamoz hüceyrə kimi, xərçəngi ortaya çıxaran hüceyrə növünə görə də adlandırıla bilirlər.

Aşağıda müəyyən hüceyrə növlərində başlayan bir neçə xərçəng kateqoriyası var:
Karsinoma

Karsinoma xərçəngin ən geniş yayılmış növüdür. Bunlar, orqanizmin daxili və xarici səthlərini örtən epitelial hüceyrələri tərəfindən yaradılırlar. Mikroskop altında baxdıqda, əksəriyyətlə sütun şəklinə malik bir çox epitelial hüceyrəsi növü var.

Fərqli epitelial hüceyrə növlərində başlayan karsinomaların xüsusi adları vardır:

Adenokarsinomq, maye və ya selikli qişa istehsal edən epitelial hüceyrələrində yaranan xərçəngdir. Bu növdəki epitelial hüceyrələrinə malik toxumalar bəzən glandular toxuma olaraq adlandırılır. Məmə, yoğun bağırsaq və prostat xərçənglərinin bir çoxu adenokarsinomadır.

Bazal hüceyrəli karsinoma, insan dərisinin xarici təbəqəsi olan epidermanın alt və ya bazal (əsas) təbəqəsindən başlayan bir xərçəngdir.

Skuamoz hüceyrəli karsinoma, dərinin xarici səthinin dərhal altında olan epitelial hüceyrələri olan skuamoz hüceyrələrdə yaranan bir xərçəngdir. Skuamoz hüceyrələr eyni zamanda mədə, nazik bağırsaq, ağciyərlər, sidik kisəsini və böyrəkləri ehtiva edən bir çox digər orqanı da döşəyən hüceyrələrdir. Skuamoz hüceyrələr, mikroskop altında baxdıqda, balıq pulcuqları kimi yastı görünürlər. Skuamoz hüceyrəli karsinoma bəzən epidermoid karsinoma olaraq adlandırılır.

Transisyonel hüceyrəli karsinoma, transisyonel epiteli və ya urotelium olaraq adlandırılan bir epitelial toxuması növündə yaranan bir xərçəngdir. Böyüyüb kiçilən epiteli hüceyrələrinin çox saydakı təbəqəsindən ibarət olan bu toxuma, sidik kisəsinin, ureterlərin, böyrəyin bir qisminin (renal pelvis) və bir neçə fərqli orqanın örtüyündə və ya əhatəsində olur. Sidik kisəsinin, ureterlərin və böyrəklərin bəzi xərçəngləri transisyonel hüceyrəli karsinomalardır.

Sarkoma

Sarkoma əzələ, yağ, qan damarları, limfa damarları və fibroz toxuma (vətər və liflər kimi) da daxil olmaqla sümük və yumşaq toxumalarda əmələ gələn xərçəng.

Osteosarkoma ən geniş yayılmış sümük xərçəngi növüdür. Ən geniş yayılmış yumşaq toxuma sarkomalarının arasında leiomyosarkoma, Kaposi sarkoma, xəbis növ fibroz histiositoma, liposarkoma və dermatofibrosarkoma protuberans var.

Leykemiya

Sümük iliyinin qanı yaradan toxumasında meydana gələn xərçənglər leykemiya olaraq adlandırılır. Bu xərçənglər bərk şişlər əmələ gətirməzlər. Bunun əvəzinə, qan və sümük iliyində anormal dərəcədə çox sayda ağ qan hüceyrələri (leykemiya hüceyrələri və leykemiya blast hüceyrələri) meydana gələrək normal qan hüceyrələrinə yer qoymurlar. Normal qan hüceyrələrinin sayının aşağı düşməsi, orqanizmin normal toxumalara oksigen daşımasını, qanaxmaya nəzarət etməsini və infeksiyalarla mübarizə etməsini çətinləşdirir.

Leykemiya, xəstəliyin ağırlaşma sürətinə (akut və ya xroniki) və xərçəngin başladığı qan hüceyrəsinin növünə (lenfoblastik və ya mieloid) görə təsnif edilən 4 geniş yayılmış növü vardır.

Linfoma

Linfoma, limfositlərdə (T hüceyrələri və ya B hüceyrələri) başlayan xərçəng növüdür. Bunlar, immunitet sisteminin bir hissəsi olan xəstəliklərlə mübarizə edən ağ qan hüceyrələridir. Linfomada, limfa nodlarında, limfa damarlarında və bədənin digər orqanlarında anormal sayda limfosit meydana gəlir.

Linfomanın iki əsas növü vardır:

Hodgkin lymphoma – bu xəstəliyə malik şəxslər, Reed-Sternberg hüceyrələri şəklində adlandırılan anormal limfositərə malikdir. Bu hüceyrələr adətən B hüceyrələrindən əmələ gəlirlər.

Hodgkin olmayan linfoma – limfositlərdə başlayan geniş bir xərçəng qrupudur. Xərçənglər sürətli və ya yavaş böyüyə bilərlər və B hüceyrələrindən və ya T hüceyrələrindən əmələ gələ bilərlər.

Linfoma haqqında daha ətraflı məlumat almaq üçün linfoma səhifəmizi ziyarət edin.

Multipl Mieloma

Multipl mieloma, başqa bir immunitet hüceyrəsi olan plazma hüceyrələrində başlayan bir xərçəng növüdür. Mieloma hüceyrələri adlandırılan anormal plazma hüceyrələri sümük iliyində əmələ gəlir və bütün bədəndəki sümüklərdə şiş əmələ gətirirlər. Multipl mieloma, plazma hüceyrəli mieloma və Kahler xəstəliyi kimi də adlandırılır.

Melanoma

Melanoma, melaniya (dəri rəngini verən piqmenti) istehsal edən xüsusiləşmiş hüceyrələr olan melanositlərə çevrilən hüceyrələrdə başlayan xərçəngdir. Çox sayda melanoma dəridə başlayır, ancaq melanomalar göz kimi digər piqmentli toxumalarda da meydana gələ bilərlər.

Beyin və Onurğa Şişləri

Beyin və onurğa şişlərinin müxtəlif növləri var. Bu şişlər, yarandıqları hüceyrənin növünə və şişin mərkəzi sinir sistemi içərisində ilk dəfə meydana gəldiyi yerə görə adlandırılırlar. Məsələn, bir astrositik şiş, sinir hüceyrələrinin sağlam qalmasına köməkçi olan ulduz şəklində beyin hüceyrələri olan astrositlərdə başlayır. Beyin şişləri xoş xassəli (xərçəng deyil) və ya pis xassəli (xərçəng) olur.

Neolife.az saytına istinadən