Əruz vəzni haqqında

Əruz vəzni haqqındaƏrəb sözü əruzun bir neçə mənası vardır: cadırın ortasına vurulan dirək, tərəf, cəhət, Məkkə şəhərinin adlarından biri, nahiyə, kinli, inadlı dəvə, şerdə beytin birinci misrasının son bölümü, yaxud vəzn qəlibinin son təfiləsi. İstilahi mənada isə əruz şer ölçüsüdür.
Əruz vəzni çox yayılan, işləkliyi ilə fərqlənən ölçüdür. İslamiyyətdən əvvəl ərəb folklorunun nümunələri, mənzum həmasələr, müharibələr zamanı söylənən rəcəzlər və məzmunu xalq məişətindən alınan şerlər əruz vəzni ilə yazılırdı. Bədahətən şer deyəndə, ərəblər əruzdan istifadə edirdilər. Bunlara baxmayaraq, əruzun mənşəyini Yunanıstan, hindistan və İranın Sasanilər dövrü mədəniyyəti ilə bağlayanlar az olmamışdır.
Əslində isə əruzun banisi VIII əsr ərəb filoloqu və tarixçisi Əbi Əbdürrəhman Xəlil ibn Əhməd əl Fərahidi olmuşdur. O, əruzun əsasını hicri 150-ci (miladi 767) ildə qoymuşdur. 9-cu əsrdən əruz geniş yayılmış, Avropa, yaxın və orta Şərqin bir sıra xalqlarının şer vəzni olmuşdur.
Farslar əruzu ərəb ədəbiyyatından götürmüşlər, onu bəhr və təfilə çoxluğu ilə mənimsəmişlər. Onlar əruzun on altı bəhrinə üç bəhr (qərib, cədid, müşəkil) artırmış, bəhrlərin sayını on doqquza çatdırmışlar. Farslar ərəb qəliblərini yeni formaya salmış, onlara milli xüsusiyyətlər aşılamışlar.
Türkdilli xalqlar əruzdan XI əsrdən istifadə etmişlər. Əruz vəzninin mütəqarib bəhri ilə yazılan ilk türk-uyğur abidəsi Yusif xas Hacibin "Kutadqu-bilik" poeması olmuşdur.
Xəlil ibn Əhməd Fərahidi mənzum əsərləri toplamış, onların vəznini və ahəngini fel kəlməsinin müxtəlif derivatları ilə müəyyənləşdirmişdir. Felin təfilələr adlanan bu derivatları ərəb dilində sözlərin müqayisəsi üçün ölçü vahidləri olmuşdur. Xəlil ibn Əhmədin sistemində uzun və qısa hecalar əruzda önəmli rol oynamır. O uzun və qısa hecaları bir hecadan altı hecaya qədər olan təfilələrlə əvəz edir, təfilələrin hissələrini isə əruzun rünkləri ilə aydınlaşdırır. Bütün təfilələr səkkiz əsli təfilədən əmələ gəlir: Fəulün, failün, məfailün, failatün, müstəfilün, müfaəlatün, mütəfailün, məfulatü. Əruzun əsasını təşkil edən bu əsli təfilələrin zahiflarla dəyişməsi yolu ilə yetmişə qədər təfilə düzəlir. Bunların qəliblərdə düzülüşündən əruz vəzninin bəhrləri, növləri və növ variantları yaranır. Əruzla yazılan şerlərin misraları bölüm kəmiyyətinə görə üç qrupa bölünür: dördbölümlülər, üçbölümlülər, ikibölümlülər.
Əruzda misraların ölçü bərabərliyi hərəkəli və hərəkəsiz səslərlə müəyyən olunur. Fars və türk dillərində əlif (1), BAB (,), və ya (s) əruzda hərəkəsiz hərflər sayılır. Müəyyən bir ölçü ilə yazılan şer misralarının hərəkəli və hərəkəsiz hərfləri arasında daxili səsləşmə və bağlılıq olur. Bu, əruza özünəməxsusluq gətirir, onu başqa vəznlərdən fərqləndirir.
Əruz iki yerə-əsli vəznlərə və qeyri-əsli vəznlərə ayrılır. Əsli vəznlər isə düzəltmə vəznlərdən əmələ gəlir. İşlənməyən bəhrlər işlənən bəhrlərdən çox iyirmi altıdır. İşlənən bəhrlər isə on doqquzdur: təvil, mədil, bəsit, vafir, kamil, həcəz, rəcəz, rəməl, səri, münsərih, xəfif, müzare, müğtəzib, müctəs, mütəqarib, mütədarik, cədid, qərib və müşəkil.
Təfilələrin düzülüşündə38 hərəkəli və hərəkəsiz səslərin yaxinlığı nəzərə alınır və bəhrlər altı dairəyə bölünür.
1. Müxtəlifə dairəsinə - təbil, mədid və bəsit bəhrləri
2. Mötəlifə dairəsinə - vəfir və kamil bəhrləri
3.Müctəlibə dairəsinə - həcəz, rəməl və rəcəz bəhrləri
4. Müştəbihə dairəsinə - münsərih, müzare, müctəs və müqtəzib bəhrləri
5. Müttəfiqə darəsinə - mütəqarib və mütədarik bəhrləri
6. Müntəziə dairəsinə - səri, xəfif, qərib, cədid və mütəşəkil bəhrləri daxildir.
Xalqlar bəhrlərə yaradıcı yanaşmış, onlardan öz dillərinə uyğun gələnlərdən istifadə etmişlər. Ərəblər əruzun on altı, fars və taciklər on dörd, türklər on bir, özbəklər on üç, azərbaycanlılar isə on iki bəhrlə şer yazmışdır.

Maraqlı     Baxılıb: 21700   Tarix: 15 iyul 2014
f Paylaş

Oxşar xəbərlər

.

Təhsil kurslarının YENİ FIRILDAĞI – Müştəri toplamaq üçün bu yola da ƏL ATIRLAR

Günü-gündən sayı artan hazırlıq kursları bəzən insanları "tələyə" salır. Reklam vasitəsilə peşəkar fəaliyyət və təcrübəli müəlim heyətinin olduğunu qyed edən "kurslar" müştəri topladıqdan sonra əsl üzlərin

.

Azərbaycanda bu institut bağlandı

Qafqazşünaslıq İnstitutunun bağlanması barədə qərar qəbul olunub. xəbər verir ki, bu barədə AMEA-nın Ümumi Yığıncağında akademik İsa Həbibbəyli məlumat verib. Qərar səsə qoyularaq qəbul olunub

.

Əziz Sancar AMEA-nın fəxri üzvü seçildi

Nobel mükafatı laureatı Əziz Səncər AMEA-nın fəxri üzvü seçilib. xəbər verir ki, bununla bağlı məsələ AMEA-nın bu gün keçirilən ümumi yığıncağında müzakirəyə çıxarılıb. Qeyd olunub ki, AMEA prezidenti, akademik İsa Həbibbəyl

.

8 mart – Beynəlxalq Qadınlar günü münasibətilə təbrik

Əziz xanımlar! . Sizi, bütün Azərbaycan qadınlarını 8 mart – Beynəlxalq Qadınlar günü münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edirəm, hər birinizə cansağlığı, ailə səadəti və işlərinizdə müvəffəqiyyətlər arzulayırıq. Sizə ən gözə

.

Hakışta

Xınayaxdı məclisləri üçün hakıştalar . Ağ dəvə düzdə qaldı hakışta,. Yükü Təbrizdə qaldı hakışta. Oğlanı dərd apardı hakışta,. Dərmanı qızda qaldı hakışta. Gülü atdım dənizə hakışta,. Batdı çıxmadı üzə hakışta. Nolar bizi

.

Yuxuda xəstəxana görən insanlar əslində şanslı imiş - Səbəb...

Yuxuda xəstəxana görmək, insanın həm bədənlə, həm də ruhən inkişaf edəcəyinin göstəricisidir. Eyni zaman xəstəxana təmiz və təravətli isə bütün işləriniz yoluna girər. Yuxuda xəstə görmək isə iş yerimnizi dəyişdirməyinizi

.

Raqif Hüseynova yüksək vəzifə verildi

Azərbaycan Texnologiya Universitetində tədris işləri üzrə prorektor vəzifəsinə təyinat olub. APA-ya istinadən bildirir ki, bununla bağlı Azərbaycan Respublikasının elm və təhsil naziri müvafiq əmr imzalayıb. Əmrə əsasən Raqi

.

Elm adamları siçanlara maşın sürməyi öyrədəcək - FOTO

Elm adamları siçanlara maşın sürməyi öyrədəcək. xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, Riçmond Universitetinin nevroloqu Kelli Lambert "The Conversation" jurnalına yazdığı essedə siçovullara maşın sürməyi öyrətdiy

.

Müəllim və direktorlara ŞAD XƏBƏR

2024-cü ilin dövlət büdcəsinin layihəsində müəllimlərin sertifikasiyası üçün 71,0 milyon manat, məktəb direktorları və müavinlərinin əməkhaqlarına əlavələrin müəyyən edilməsi üçün 22,6 milyon manat (93,6 milyon manat) vəsai

turlar.az

sonxeber.az=https://sonxeber.az=sonxeber.az geyim şəkilləri həkim məsləhəti gözəllik məhsulları sharlotka resepti makaron reseptləri usaq oyuncaqlari tənəffüs orqanları rus dilin nece orenek sevda hakışda irem derici veten haqqinda bayati