Kəşfləri kişi həmkarları tərəfindən oğurlanan elm qadınları

Kəşfləri kişi həmkarları tərəfindən oğurlanan elm qadınlarıTarixə iz qoymuş kəşflərin çoxunun kişilərə məxsus olduğu, qadınların isə elm sahəsində mühim işlərə imza atmadıqları ilə bağlı fikirləri tez-tez səslənir. Halbuki, tarix bir çox elm qadınının kəşfini öz adına çıxan kişi alimlərlə doludur. Hətta bu o qədər geniş yayılmış bir hadisədir ki, məhz bu mənanı verən xüsusi termin də var – Matilda effekti. Elm tarixçisi Marqaret Rossiter bu sözü ilk dəfə 1993-cü ildə terminalogiyaya daxil edib.

Bəs Matilda effektinə məruz qalan elm qadınları kimlərdir?
Mikroskop dünya tarixini dəyişəcək gücdə kəşflərə imza atan qadınları təqdim edir:

Sesiliya Peyn – astronom, astrofizik.

Ulduzların hidrogen və heliumdan meydana gəldiyini kəşf edib. Bu kəşfini həmkarı Henri Rassel ilə bölüşən Sesiliya xəyal qırıqlığı yaşayır. Çünki H.Rassel onun əldə etdiyi nəticənin düzgün ola bilməyəcəyini, bunun elmi biliklərlə üst-üstə düşmədiyini deyir. Buna görə də Sesiliyanın məqaləsini çap etdirmir. 4 illik araşdırmalardan sonra Sesiliya ilə eyni nəticəyə gələn H.Rassel öz məqaləsində Sesiliyanın adını belə çəkmir. Ən maraqlısı odur ki, illər sonra Sesiliyaya H.Rassel mükafatı verilir.

Liza Meytner – nüvə üzrə fizikaçı

Nasistlərin dövründə Almaniyanı tərk etmək məcburiyyətində qalan Liza Meytner həmkarı Otto ilə məktublaşırdı. Otto laboratoriyada uran atomları ilə neytronları toqquşdururdu. Əldə etdiyi nəticədən baş aça bilməyən Otto L.Meytnerdən kömək istəyir. L.Meytner toqquşma nəticəsində üzə çıxan enerjini hesablayır, üstəlik nüvə füzyonunu, yəni atom nüvəsini parçalayan mexanizmi kəşf edir.
Bu kəşf atom bombasının hazırlanması yolunda bünövrə olur. Ancaq L.Meytner kəşfinin silah istehsalı üçün istifadə edilməsi ilə razılaşmır və layihədən çəkilir. Otto isə işə davam edir və illər sonra Nobel mükafatı alır. Mükafatı alarkən L.Meytnerin adını çəkmir. Uzun illərdən sonra L.Meytnerin elmə verdiyi töhvələrin qiyməti başa düşülür. Onun xatirəsini yaşatmaq üçün Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 109-cu elementə Meytnerium adı verilir.

Vera Rubin – astronom

Vera Rubin qalaktikadan kənardakı ulduzlarla mərkəzdəki ulduzların sürətinin eyni olduğunu deyir. Kişi həmkarları isə onunla razılaşmır. 1970-ci illərdə V.Rubin daha böyük bir kəşfə imza atır – qaranlıq maddəni tapır. Hansı ki, müasir elm kainatın 25 faizini qaranlıq maddənin təşkil etdiyini deyir. Bir sözlə, qaranlıq maddə bəşər övladının içində yaşadığı kainatı dərk etməsi üçün ən vacib kəşflərdən biri idi. Bu kəşfi edən alimin Nobel almamaq ehtimalı yox idi. Ancaq V.Rubinə yenə kişi həmkarları mane olur.

2006-cı ildə müasir teleskoplar sayəsində 150 milyon il öncə baş verən iki qalaktika qrupunun toqquşması müşahidə edilir. Əldə olunan nəticələr qaranlıq maddənin həqiqətən var olduğunu sübut edir.

Çyansuyun Vu – nəzəri fizikaçı

O, "Manhattan layihəsi" adı ilə tanınan atom bombası layihəsində işləyib. Alim elementar hissəciklərin zəif qarşılıqlı təsirində bərabərliyin mühafizəsi qanununun etibarsız olduğunu sübut edib. Ç.Vu elm dünyasının 30 ildir həqiqət kimi qəbul etdiyi qanunun yanlış olduğunu göstərib. Birlikdə işlədiyi 2 kişi həmkarı bu kəşfi öz adına çıxaraq Nobel alıb.

Rozalind Franklin – biofizik

Doktoranturanı bitirdikdən sonra universitetlərdən birində işləməyə başlayan Rozalind Franklin burada Uilkins ilə qarşılaşır. R.Franklin sərbəst formada öz layihəsi üstündə işləsə də, ona asistenti kimi davranan Uilkins onun araşdırmalarına göz gəzdirməkdən də geri qalmır. Bir gün R.Franklindən icazə almadan onun hazırda "Şəkil 51" kimi məşhur olan DNT görüntülərini Uatson və Krik adlı 2 akademiklə bölüşür. Onlar həmin şəkildən əldə etdikləri məlumatlarla bağlı birlikdə məqalələr yayımlayırlar. DNT ilə bağlı bir sıra mühüm məlumatların tapılmasına kömək edən həmin görüntünü R.Franklinin əldə etdiyini isə açıqlamırlar. Hər 3 akademik Nobel alıb.

Ester Lederberq – mikrobioloq

Ester birinci həyat yoldaşı Coşua Lederberq ilə birgə antibiotik müqaviməti ilə bağlı araşdırmalar aparır. Onlar əldə etdikləri nəticələri yayımlayırlar. Ancaq Nobel mükafatı C.Lederberqə verilir. Esterin adı belə hallanmır.

Netti Stivens – genetik

Netti Stivens 1900-cü ildə genetika tarixindəki ən mühim kəşflərdən birini edir. O vaxta kimi uşaqlarda cinsiyyəti nəyin müəyyənləşdirdiyi elm adamları üçün qaranlıq qalırdı. 39 yaşlı Netti elm dünyasına x və y xromosomlarının varlığını sübut etdi. Ancaq mükafat onları eyni ildə kəşf edən Tomas adlı alimə verilir.

İndiyə kimi verilən 826 Nobel mükafatından cəmi 43-ü qadınlara çatıb.

/mikroskop.media

Maraqlı     Baxılıb: 2172   Tarix: 21 aprel 2019
f Paylaş

Oxşar xəbərlər

.

Azərbaycanda vəzifəli şəxslər şiddətli töhmət aldı

14-16 noyabr tarixlərində Elm və Ali Təhsil üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən Gəncə, Qazax, Tovuz Kolleclərində, eləcə də Bakı Dövlət Universitetinin nəzdində İqtisadiyyat və Humanitar Kollecdə monitorinq keçirilib. Bu barəd

.

Əziz Sancar AMEA-nın fəxri üzvü seçildi

Nobel mükafatı laureatı Əziz Səncər AMEA-nın fəxri üzvü seçilib. xəbər verir ki, bununla bağlı məsələ AMEA-nın bu gün keçirilən ümumi yığıncağında müzakirəyə çıxarılıb. Qeyd olunub ki, AMEA prezidenti, akademik İsa Həbibbəyl

.

"Böyük Qayıdış kimi tarixi prosesi gənclərə çatdırmaq müəllimlərin əsas vəzifəsidir - Hafiz Paşayev

Təhsilin keyfiyyət göstəricisi şagird və tələbədirsə, bu təhsilin təminatçısı müəllimdir. Müəllim adını qorumaq, yüksəltmək hər birimizin vəzifəsidir.  Trend-ə istinadən xəbər verir ki, bunu ADA Universitetinin rektoru, səfi

.

Azərbaycan mədəniyyətinə ağır itki - FOTO

Əməkdar incəsənət xadimi, professor Rafiq Sadıqov vəfat edib. xəbər verir ki, bununla bağlı Bakı Xoreoqrafiya Akademiyası məlumat yayıb. Bildirilib ki, Rafiq Sadiqov 77 yaşında dünyasını dəyişib. Qeyd edək ki, o, həmçini

.

Gözəgörünməzlik kəşf olundu - Alimlər material hazırladılar

Çinli alimlər insanların gözəgörünməz olmasına imkan verəcək inqilabi material hazırlayıblar. xəbər verir ki, Çinin Elektron Elm və Texnologiya Universitetinin tədqiqatçıları işıq şəraitinə görə rəngini dəyişə bilən unika

.

Elm adamları siçanlara maşın sürməyi öyrədəcək - FOTO

Elm adamları siçanlara maşın sürməyi öyrədəcək. xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, Riçmond Universitetinin nevroloqu Kelli Lambert "The Conversation" jurnalına yazdığı essedə siçovullara maşın sürməyi öyrətdiy

.

Repetitorların qiyməti yüksəldi: 1 fənn üzrə 200 manat

Yeni tədris ili valideynlərin qayğılarını artıb. "Xəzər Xəbər"ə istinadən xəbər verir ki, xüsusilə 10 və 11-si sinif şagirdlərinin valideynləri övladlarını məktəbdən əlavə hazırlıqlara yönəldirlər. Məqsəd onları

.

Bakının ən yaxşı məktəbləri - Siyahı AÇIQLANDI

2024-cü ildə Bakı şəhərindəki ümumtəhsil məktəblərini bitirərək attestat qiymətləri "əla" olan abituriyentlərindən 3.95%-i 200 baldan aşağı nəticə göstərib. xəbər verir ki, bu barədə -a Dövlət İmtahan Mərkəzində

.

8 mart – Beynəlxalq Qadınlar günü münasibətilə təbrik

Əziz xanımlar! . Sizi, bütün Azərbaycan qadınlarını 8 mart – Beynəlxalq Qadınlar günü münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edirəm, hər birinizə cansağlığı, ailə səadəti və işlərinizdə müvəffəqiyyətlər arzulayırıq. Sizə ən gözə

turlar.az

sonxeber.az=https://sonxeber.az=sonxeber.az donlar 2025 makiyaj etmek qaydalari qaşların formalari boyuk qadin dosleri içkilər qanda viruslar aliment öhdəlikləri haxisda mikayıl abdullayev ağır itki englishdilində qulaq novruz bayramına aid hakıştalar