Nizami Gəncəvinin həyatı və yaradıcıllığında verdiyi tövhələr

Nizami Gəncəvinin həyatı və yaradıcıllığında verdiyi tövhələrNizami Gəncəvinin həyatı və yaradıcıllığında verdiyi tövhələr

Bəşər bədii fikrinin nadir hadisəsi olan Nizami yaradıcılığı səkkiz əsrdən artıqdır ki, xalqımızın mənəviyyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Böyük sənətkarın bütün həyatı və zəngin ədəbi fəaliyyəti həmin dövrdə təkcə Azərbaycanın və Qafqazın ən iri şəhəri deyil, eyni zamanda Yaxın və Orta Şərqin mühüm mədəniyyət mərkəzi kimi tanınmış Gəncə ilə bağlıdır. Şair ömrü boyu burada yaşayıb yaratmış və dünya poeziyasına bir-birindən dəyərli söz sənəti inciləri bəxş etmişdir.

Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi 1141-ci ildə Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biri olan Gəncə şəhərində sənətkar ailəsində anadan olmuş, bütün ömrü boyu orada yaşayıb yaratmış və 1209-cu ildə Gəncə də vəfat etmişdir.

Nizami Gəncəvi təhsilini Gəncə mədrəsələrində almış, daha sonra şəxsi mütaliə yolu ilə o dövrün elmlərini mükəmməl öyrənmiş, xüsusən də Yaxın Şərq xalqlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatına yaxından bələd olmuşdur. Türk dilindən başqa ərəb və fars dillərini də mükəmməl bilən şairin Yunan dili ilə də tanış olduğu, həmçinin qədim yunan tarix və fəlsəfəsini, astronomiya, tibb və həndəsə elmlərini yaxşı mənimsədiyi əsərlərindən aydın görünür. Ömrü boyu Gəncə də yaşamış, saray şairi olmaqdan qətiyyətlə imtina etmiş, halal zəhməti ilə dolanmışdır. Təqribən 1169/1170-ci ildə Dərbənd hökmdarı Seyfəddin Müzəffərin kəniz kimi hədiyyə göndərdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ilə evlənmiş, 1174-cü ildə oğlu Məhəmməd anadan olmuşdur.

Nizami Gəncəvi ümumbəşəri mahiyyət daşıyan, ecazkar poetik qüvvəyə malik yaradıcılığı ilə Şərq bədii təfəkkürünü elmi fəlsəfi fikirlərlə zənginləşdirmiş və şeiriyyəti görünməmiş yüksəkliklərə qaldırmışdır.

Nizami Gəncəvinin əsərlərini araşdırdıqda İslam dini və İslami düşüncə tərzinin bütün xəmsə boyu qırmızı bir xətt kimi keçdiyinə şahid ola bilərik. Azərbaycan türk ədəbiyyatının böyük şairi Nizami Gəncəvi bütün əsərlərində islami dəyərlərin şərhinə geniş yer vermiş, uca Allahın (c.c) müqəddəs kitabında olan buyuruqları bədii bir biçimdə açıqlamış, insanların bu ilahi dəyərləri qavraması, bu ilahi ölçüləri qəbul etməsi üçün çeşidli vasitələrdən istifadə etmişdir.(2)

Bu vəsilə ilə dahi ədibin,Şeyx Nizami Gəncəvinin əsərlərinə nəzər saldıqda onun İslam dinini, Səadət əsrini çox gözəl bildiyini və əsl Peyğəmbər sevdalısı olduğunu görə bilərik.

Ustad şairin şerindən nümunələrə keçməmişdən əvvəl onun poemalarının əvvəlidə yer alan minacat,nət kimi şer formaları haqqında bilmək maraqlı olardı:

Minacat- dini məşmun daşıyır. Orada Allahın Xaliq, bəndənin məxluq olduğu təstiq edilir. Minacat müəllifi bütün itaətkar məxluqa, eləcə də özünə Allahdan rəhm, kömək istəyib ona yalvarır. Bu baxımdan N.Gəncəvinin "Sirlər xəzinəsi"ndə minacatın ən gözəl nümunəsi verilir :

Köməksiz biçarəyik, əlindənir çarəmiz,

Sən də çarə qılmasan kimdən umaq çarə biz?

Nət. Minacat bitdikdən sonra şair, son peyğənbərin qüdrət və qütsiyyətindən söhbət açır, onu dəbdəbəli dillə tərifləyir ki, bu tərif də nət adlanır. Nət də miinacat kimi dini mahiyyət daşıyır və məsnəvi şəklində qafiyələnir (3)

Leyli və Məcnun poemasında "sonuncu Peyğəmbərin tərifi" bu misralarla başlayır :

Ey varlıq mülkünə böyük şahsüvar,

Əqlin sultanısan, zəkavətin var.

Sonusan o mürsəl peyğəmbərlərin

Sonun halvasısan, duzu əvvəlin.

Varlıq bağçasının ilk gülü sənsən,

Zamanın sonuncu sərkərdəsisən.

"Varlıq bağçasının ilk gülü və zamanın sonuncu sərkərdəsi" adlandırılan Peyğəmbər əfəndimiz(sas) sonrakı misralarda belə təsvir edilir :

Gözlər işıq alır ayaq tozundan,

Aləm işıqlanır daima ondan.

Səndən işığını almayan bir şam

Sönər öz yeliylə, qaralar müdam.

Bu misralar ilə Peğməbər(sas)dən işiq almayan yəni onun sonsuz elmindən, əxlaqından nəsibinin olmayanların, onun Sünnət-i seniyəsinə uymayanların halından bəhs edilir. Sonrakı misralarda bu Nurun qaynağı barəsində söhbət açılır və bu Nurun ta Adəm(as)ın vaxtından var olduğunu Allah(cc)ın hər şeydən əvvəl bu Nuru yaratdığına işarə edilir :

Mənalar mülkünün ilk qaynağısan,

Dirilik suyunun baş bulağısan.

Sənin torpağınla bəzəndi Adəm,

Nurinlə parladı hər iki aləm.

Sənin iksirinlə rəngləndi torpaq,

Bu dünya səninçin yaranmış ancaq.

Müxtəlif gizli və aşkar rəmzlərlə zəngin olan poemada daha sonrakı misralar İslam dinin şərtlərindən biri olan və meracda Peğməbər(sas) vasitəsi ilə insanlara əmr edilən beş vaxt Namaz bu şəkildə vurğulanır :

Bu beş vaxt namazdır əsli tövbənin,

Beş növbə təblidir qapında sənin.

Quruldu diniyin beş bünövrəsi,

Yüz min zülm evinin kəsildi səsi.

Adət üzrə padşahların sarayında gündə beş dəfə təbil vurulardı; islam dinində isə hər bir müsəlmanın gündə beş dəfə üzünü Kəbəyə tutub namaz qılması vacibdir. Şair Məhəmməd(sas)i padşaha və beş vaxt namazı onun sarayında vurulan beş növbə təbilə oxşadır. Məhz beş vaxt namazla müsəlmanlar onlara quluralan tələlərdən azad olmuş, zülmün səsi kəsilmişdi.

Daha sonrakı beytlərdə Peğməbər(sas)in insanlara miras qoyduğu öyütlərindən və bu öyütləri yaşadan dörd böyük xəlifədən söhbət açılır:

Bu evə yeddi səqf yaratdın yenə,

Tapşırdın onu da dörd xəlifənə.

Siddiq sədaqətə olmuşdur rəhbər,

Faruqi fərqdən uzaq bildilər.

O, allahdan qorxan həyalı qoca

Tanrının şiriylə həmdərs olunca,

Dördü də bir yolun sarbanı oldu,

Dördü də bir ləkin reyhanı oldu.

Bu misralardakı dörd xəlifə – Hz.Əbu Bəkr, Hz.Ömər, Hz.Osman və Hz.Əli(ra)yə işarədir.
Siddiq – birinci islam xəlifəsi Əbu Bəkrin ləqəbidir.

Faruq – ikinci islam xəlifəsi Ömərə işarədir ki, o Haqqı batildən fərqləndirmişdir.
O, Allahdan qorxan həyalı qoca Hz.Osmana işarədir belə ki, bir hədisi şərifdə Allah Rəsulu(sas) "Mələklərin belə ondan həya etdiyi bir kimsədən necə həya etməyim? Allaha and içirəm ki, mələklər Allah və Rəsulundan (s.ə.v) həya etdikləri kimi, Osmandan (r.a) da həya edərlər." Səhihi Müslim, Bab’u Fəzail-i Osman c7, .s.117.

Tanrının şiri isə məlum olduğu kimi Hz. Əli(ra)nin ləqəbidir.

İslam dinin dörd böyük xəlifəsini bu cür poetik ifadələrlə tərifləyən şair, bundan sonrakı misralarda bu dördlüyü evin dörd divarına bənzədərək mükəmməl bir metafora nümunəsi sərgiləmişdir :

Bu dörd xəlifəylə güldü məmləkət,

Hər ev dörd divarla qurular, əlbət.

Bu dördlük birləşdi qoca dünyada,

Bu dördbucaq evi gətirdi dada.

Sən, dinin evinə dörd dirək vurdun,

Ona bu qaydayla dörd çatma qurdun.

Sənin qaşın kimi haman dörd nəfər

Gah ayrı düşdülər, gah birləşdilər.

Yerin əl bağlayan bu halqasından

Bircə sıçrayışla ərşə qalxırsan.

Maraqlı     Baxılıb: 36147   Tarix: 06 yanvar 2015
f Paylaş


xidmetler

Oxşar xəbərlər

.

Müəllimlərə ŞAD XƏBƏR: Maaşlar artdı

Müəllimlərin vəzifə maaşına əlavələr edilib. Bu barədə  -a Məktəbəqədər və Ümumi Təhsil üzrə Dövlət Agentliyindən xəbər verilib. Qeyd olunub ki, noyabr ayında 2023-cü ildə təşkil olunan təhsilverənlərin sertifikatlaşdırılmas

.

Saturnda həyatın mümkünlüyünə dair yeni sübutlar tapıldı

Beynəlxalq alimlər qrupu Saturnun peyklərindən biri olan Enseladda həyatın mümkün olması ilə bağlı fərziyyəyə dair yeni sübutlar tapıb. "Report"a istinadən bildirir ki, Çin Universitetinin geokimyaçısı Hao Jihuanı

.

Raqif Hüseynova yüksək vəzifə verildi

Azərbaycan Texnologiya Universitetində tədris işləri üzrə prorektor vəzifəsinə təyinat olub. APA-ya istinadən bildirir ki, bununla bağlı Azərbaycan Respublikasının elm və təhsil naziri müvafiq əmr imzalayıb. Əmrə əsasən Raqi

.

27 ildən sonra Yeri gözləyən təhlükə... - Bu, 6-cı hadisə olacaq

Alimlər hesab edirlər ki, Yer kürəsi bu əsrin sonunda 6-cı dəfə yoxa çıxacaq. "qafqazinfo"-ya istinadən xəbər verir ki, bununla bağlı araşdırma Kanadada aparılıb. Belə ki, BMT-nin Bioloji müxtəliflik adlı konfransınd

.

II və III ixtisas qrupları üzrə keçirilmiş imtahanın nəticələri açıqlanıb

II və II ixtisas qrupları üzrə keçirilmiş imtahanın nəticələri açıqlanıb. xəbər verir ki, bu barədə DİM məlumat yayıb. İmtahanda iştirak edən abituriyentlər imtahan nəticələri, "cavab kartı" və "cavab vərəqi"ni

.

Azərbaycanda vəzifəli şəxslər şiddətli töhmət aldı

14-16 noyabr tarixlərində Elm və Ali Təhsil üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən Gəncə, Qazax, Tovuz Kolleclərində, eləcə də Bakı Dövlət Universitetinin nəzdində İqtisadiyyat və Humanitar Kollecdə monitorinq keçirilib. Bu barəd

.

Azərbaycanlı alim vəfat etdi - FOTO

Azərbaycanda alim ölüb. Ölkə.az-a istinadla xəbər verir ki, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Fövqəladə hallar və həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi kafedrasının sabiq dosenti, texnika üzrə fəlsəfə doktoru Qayıbəl

.

Direktorların işə qəbulu üzrə müsabiqənin esse mərhələsi başlayır

Bu gün şagird sayı 500-dən çox olan ümumi təhsil müəssisələrinə direktorların işə qəbulu üzrə müsabiqənin esse mərhələsi keçiriləcək. report-a istinadən xəbər verir ki, esse mərhələsi barədə məlumat namizədlərin şəxsi səhifələrin

.

Bu gün Azərbaycan müəllimlərinin XVI Qurultayı keçiriləcək

Bu gün Bakı Konqres Mərkəzində Ulu Öndər Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr edilən Azərbaycan müəllimlərinin XVI Qurultayı keçiriləcək. report-a istinadən xəbər verir ki, tədbirdə elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev

turlar.az

sonxeber.az hamilelikde qidalanma geyim seçimi kosmetoloq şirniyyat və tortlar ekzema xəstəliyi intim məktəb tehsile aid atalar sözləri englishdilində qulaq veten haqqinda bayatilar novruz bayramina aid hakistalar dostluq şəkərbura